Carmen Amaya – co warto wiedzieć o ikonie flamenco?

„Moje życie i moją sztukę zrodziło morze. Moje pierwsze wyobrażenie o ruchu i tańcu przyniosły fale”. Tak o pasji swojego życia mówiła Carmen Amaya – hiszpańska tancerka, która zrewolucjonizowała flamenco. 

Styl tańca Carmen Amai

Flamenco to zjawisko kulturowe, w którym różnice między kobietą i mężczyzną były zawsze wyraźnie zaznaczone. Carmen zrewolucjonizowała taniec flamenco, dając początek nowemu stylowi tańca dla kobiet i to w czasach, gdy o feminizmie nikt jeszcze nie słyszał.

Pojawienie się na scenie Carmen Amai stanowiło przełom w historii rozwoju tańca flamenco. Amaya nadała nowy kształt kobiecemu tańcu, sprowadzając go do bardzo prostych technik (zarówno rytmicznych, jak i tanecznych).

Carmen złamała utarte schematy tańca, proponując swój własny styl, w którym ruchy rąk, dłoni i nadgarstków nie są podporządkowane wystylizowanym figurom, lecz emocjom, sile i wolności. Wcześniej tylko mężczyźni mogli sobie pozwolić na uzewnętrznianie swojej duszy. Jedną z form wyrażania siebie we flamenco niewątpliwie była i jest wyrazista, rytmiczna praca stóp, toteż nadrzędną rolę w tańcu Amai odgrywało zapateado – stepowanie. Zgodnie ze starymi tradycjami kobiety w czasie tańca miały wydobywać z siebie subtelność i zmysłowość. Natomiast Amaya włączyła do swojego tańca żywiołowość, energicznie wystukując kroki i pracując nadgarstkami. Co więcej, Amaya była pierwszą kobietą, która tańczyła swoje frenetyczne flamenco w spodniach, a nie w sukience. Ten unikatowy styl odcisnął swoje piętno na kolejnych pokoleniach tancerzy. 

Życiorys Carmen Amai

Hiszpańska tancerka i choreografka romskiego pochodzenia, znana w środowiskach tanecznych pod własnym imieniem i nazwiskiem. Artystka przyszła na świat w Barcelonie 2 listopada 1913 roku. Od najwcześniejszych lat tańczyła u boku swojego ojca gitarzysty, a przed publicznością zadebiutowała w wieku sześciu lat. Od tej pory mała Carmen zaczęła zarabiać na życie, tańcząc w barach i tawernach Barcelony i Paryża. 

W 1923 roku Carmen po raz pierwszy wyjechała do Madrytu, żeby tańczyć na scenie „Palacio de la Música”, a już rok później dawała występy w różnych hiszpańskich miastach jako członek zespołu Manuela Vallejo. 

W 1929 roku razem z ciotką i kuzynką Marią Carmen założyła Trio Amaya, z którym występowała w Paryżu i innych europejskich miastach.

W 1930 roku po powrocie do Barcelony Carmen dała występ na wystawie światowej w Barcelonie. Znany tancerz Vicente Escudero powiedział wówczas, że Amaya zrewolucjonizuje flamenco za sprawą wprowadzenia pierwiastka męskiego do tradycyjnego tańca kobiet.

W 1935 roku młoda tancerka występowała już na scenach Coliseum, Fontalba i Teatro de la Zarzuela i tańczyła w wielkich widowiskach estradowych takich znanych postaci jak Concha Piquer czy Miquel de Molina. W tym samym roku na ekrany wyszedł jej pierwszy pełnometrażowy film „Córka Juana Simona”.

Po roku Carmen przeprowadziła się do Lizbony, a następnie do Buenos Aires. W czasie swojego pobytu w Lizbonie zaczęła tańczyć w „Café Arcadia” u boku swego ojca i profesora Manuela Garcii Matosa, wybitnego hiszpańskiego folklorysty.

Po przyjeździe do Buenos Aires Carmen zadebiutowała w teatrze Maravilhas. W stolicy Argentyny spędziła rok, a następnie wyruszyła w tournée po kraju. W latach 1937-1940 Amaya zdobyła duży rozgłos w Urugwaju, Brazylii, Chili, Kolumbii, Wenezueli, Meksyku i na Kubie. Zagrała też w kilku filmach i zdobyła uznanie na światową skalę. Jej występy budziły powszechny podziw. Ówczesny prezydent USA Roosevelt zaprosił Carmen razem z całym jej zespołem na przyjęcie do Białego Domu i podarował jej bolerko wyszywane brylantami. Potem Carmen pojawiła się na okładce czasopisma “The Time”, budząc powszechny podziw wśród celebrytów i aktorów. 

W 1942 roku jej sława dotarła do Hollywood. Carmen zagrała główną rolę w filmie „El amor brujo de Falla” i wystąpiła w innych produkcjach, takich jak „Sueños de Gloria”, „Pierna de Plata” czy „Los Tarantos”. Z tego ostatniego filmu pochodzi znakomita scena, w której Carmen wybija rytm palcami na stole, a następnie zrywa się do tańca.

W 1940 roku Amaya zdecydowała się na powrót do Europy. Swoimi występami uświetniała sceny największych sal koncertowych Paryża, Londynu i innych europejskich miast. Następnie artystka wyjechała do Afryki Południowej, po czym znowu wróciła do Europy. W 1947 roku dała występ w madryckim teatrze, w spektaklu „Embrujo espanol”.

W wieku 44 lat Carmen wznowiła występy gościnne w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i na Kubie. Po powrocie pojawiła się w filmie „Fuego de Castilla” nakręconym w Muzeum Rzeźby w Valladolid. W 1959 roku odbył się międzynarodowy kongres flamenco, na którym Carmen wystąpiła z pomysłem zorganizowania festiwalu wykonawców tego stylu tańca. Impreza miała miejsce już rok później i odbyła się w madryckim Teatrze Komedii. Wzięli w niej udział m.in. Jacinto Almaden, Pepe de la Matrona, El Pili, Rafael Romero, Juan Varea i Manolo Vargas.

W 1960 roku Carmen pojechała do USA, gdzie dawała występy do 1962 roku. W 1963 roku wydała swój pierwszy album z pieśniami flamenco.

Zmarła na rzadką chorobę nerek, na którą cierpiała przez całe życie. Stało się to w wiosce Begur w Costa Brava po jej ostatnim występie w Maladze. Jej szczątki spoczywają w Santander, w rodzinnym panteonie jej męża. Na jej cześć nazwano jedną z ulic w Buenos Aires, a także postawiono pomnik w parku Montjuïc w Barcelonie.

Zdjęcie główne: Roger Wood/Picture Post/Getty Images